Vlierbessensap tegen griep

In het griepseizoen vliegen de flessen met vlierbessensap over de toonbank. Dat komt omdat het sap tegen virusinfecties zou beschermen. Wat zegt de wetenschap?

Vlierbessen (sambuca nigra) worden al sinds mensenheugenis geroemd om hun brede heilzame werking. In vrijwel elk artikel over vlierbessen kun je lezen dat 2400 jaar geleden Hippocrates de zwarte vlier al ‘mijn medicijnkist’ noemde. Tegenwoordig zijn sapjes en extracten van vlierbessen vooral populair als middel tegen verkoudheid en griep. Ja, er zijn aanwijzingen dat vlierbessen virusinfecties kunnen tegengaan. Probleempje daarbij is wel dat het meeste wetenschappelijk onderzoek naar de geneeskrachtige werking van vlierbessen door de producenten van de sapjes en extracten is betaald*. Jammer, want dat betekent dat we niet weten of er onderzoeken bestaan die nul komma nul effect van vlierbessen laten zien: die studies worden natuurlijk door de opdrachtgever in een diepe la weggestopt. In de onderzoeken die wel een gunstig effect laten zien, zijn de onderzoekers wellicht te optimistisch in hun conclusies omdat ze hun broodheren gunstig willen stemmen.

Toch denk ik dat het schaarse onderzoek dat in wetenschappelijke vakbladen is gepubliceerd, voldoende argumenten biedt om vlierbessensap- of siroop in te slaan tijdens een griepgolf, al was het maar omdat het spul veilig is, geen bijwerkingen geeft en bovendien stampvol gezonde plantenstofjes zit. Zo danken de bessen hun donkerpaarse kleur aan anthocyanen, een groep verbindingen die veelbelovend zijn in de strijd tegen neurologische ziekten, hart- en vaatziekten, diabetes, chronische laaggradige ontstekingen en kanker* *. Anthocyanen bezorgen vlierbessen bovendien een krachtige antioxidante werking. Nadat gezonde proefpersonen 400 ml vlierbessensap hadden gedronken, stelden de onderzoekers vast dat het ‘antioxidante vermogen’ van hun bloed een uur later ‘significant’ was toegenomen*.

Stof in vlierbessen voorkomt dat virussen een cel kunnen binnendringen

Er zijn ook aanwijzingen dat vlierbessen bacteriële en virale infecties tegengaan. Onderzoekers die een extract van vlierbessen toevoegden aan met ziekmakende bacillen en griepvirussen geïnfecteerde cellen (in petrischaaltjes), zagen dat de groei van de binnendringers werd geremd*.

Onlangs ontdekten Australiërs met reageerbuisonderzoek dat vlierbessen hun antivirale werking vooral aan het polyfenol cyanidin-3-glucoside te danken hebben: dat verstoort het eiwit waarmee influenzavirussen cellen binnendringen. Toen ze vlierbessenextract aan longkankercellen toevoegden, stegen de stofjes TNF-alfa, interleukine-6 en interleukine-8 explosief. Dat duidt er volgens de onderzoekers op dat elementen uit vlierbessen ook de afweer versterken. ‘Samenvattend vertoont vlierbes verschillende manieren van therapeutische actie tegen influenza-infectie,’ concluderen de onderzoekers*.

In 2012 kwamen onderzoekers min of meer tot dezelfde slotsom nadat zij met griepvirussen geïnfecteerde laboratoriummuizen geconcentreerd vlierbessensap hadden gevoerd: ‘We concluderen dat geconcentreerd vlierbessensap een gunstig effect had door de immuunreactie te stimuleren en virale infectie te voorkomen*.’

Proefpersonen knappen eerder op dankzij vlierbessenextract

Oké, goed nieuws voor grieperige muizen, maar hoe zit het met mensen? Producten gemaakt van vlierbessen zijn slechts in een handjevol ‘humane studies’ getest. In 2014 stelden onafhankelijke wetenschappers dat die (door fabrikanten betaalde) onderzoeken alles bij elkaar opgeteld geen ‘sterk’, maar wel ‘redelijk goed’ bewijs leveren voor werking van vlierbes tegen griep*.

In 1993 kregen bewoners van een kibbutz tijdens een griepgolf een placebo of een vlierbessenextract. Terwijl grieppatiënten die het placebo kregen na zes dagen opknapten, begonnen de patiënten die het extract kregen zich al binnen twee dagen beter te voelen. ‘Dit preparaat biedt een mogelijkheid voor een veilige behandeling voor influenza A en B’, schrijven de onderzoekers*.

In het griepseizoen van 1999-2000 gaven Noorse onderzoekers zestig grieppatiënten gedurende vijf dagen viermaal daags 15 ml (een eetlepel) vlierbessensiroop of een placebo. De patiënten die het echte spul kregen, knapten gemiddeld vier dagen eerder op dan degenen die het nepmiddel hadden genomen. ‘Vlierbessenextract lijkt een efficiënte, veilige en kosteneffectieve behandeling tegen griep te bieden. Deze bevindingen dienen te worden bevestigd in een grotere studie,’ luidt de conclusie*.

Minder erg verkouden dankzij een vlierbessenextact

Fast forward naar 2016. Door de droge cabinelucht in het vliegtuig neemt de kans om na een lange vlucht verkouden te worden aanzienlijk toe. Op basis van dat feit werd in 2016 een studie met 312 vliegtuigpassagiers opgetuigd: de helft kreeg een vlierbessenextract en de andere helft een placebo mee naar huis. Vervolgens werd bijgehouden wie er in de dagen na de vlucht verkouden werd, hoe lang de verkoudheid duurde en hoe ernstig de symptomen waren. In de placebogroep werden meer mensen verkouden (17 versus 12), maar dat verschil was zo klein dat het volgens de onderzoekers op toeval berustte (‘niet significant). De passagiers in de placebogroep bleven echter wel significant langer verkouden dan de passagiers uit de vlierbessengroep, terwijl ze ook duidelijk erger verkouden waren*.

De uitkomst van een meta-analyse geldt binnen de medische wetenschap als het summum van bewijs. Bij een meta-analyse voegen wetenschappers de resultaten van – in hun ogen – goed uitgevoerde placebo gecontroleerde onderzoeken samen en rekenen dan alles nog eens grondig na. Naar aanleiding van zo’n meta-analyse uit 2019 die was gebaseerd op onderzoeken met in totaal 180 deelnemers, concluderen de auteurs: ‘Suppletie met vlierbes bleek symptomen van de bovenste luchtwegen substantieel te verminderen*.’

Hopelijk worden de voorraden vlierbessensap snel aangevuld!

Tekst: Pim Christiaans

Foto: Alexandra Success

Gerelateerde onderwerpen

• Vitamine C tegen verkoudheid en griep
• Verkouden? Slik deze supplementen met bewijskracht
• Kokosolie beschermt tegen coronavirus
• ‘Stop met cholesterol verlagen bij COVID-19’

€5,95 – E-gids

Een griepvirus dat een gezonde tiener een paar dagen van de straat houdt, kan iemand van tachtig de das om doen. Dat komt omdat het afweersysteem net als onze organen ten prooi valt aan veroudering. Een verouderd immuunsysteem rekent ook minder goed af met kankercellen en kan per vergissing verkeerde cellen gaan aanvallen, met autoimmuunziekten zoals reuma en coeliaki tot gevolg. Houd je afweer daarom zolang mogelijk in topvorm en geef het een steuntje in de rug met natuurlijke afweerboosters. In deze e-gids vind je de nieuwste adviezen om je afweer een lang leven lang in topvorm te houden.